Yuxarı sinif şagirdlərinin və tələbələrin fiziki inkişafına, funksional vəziyyətinə və iş qabiliyyətinə hərəki aktivliyin təsirinin müqayisəli tədqiqi.

Abstract

Mövzunun aktuallığı. Əhalinin, xüsusilədə, onun çox həssas hissəsini təşkil edən gənclərin və tələbələrin sağlamlığının qorunması, dövlətimizin milli təhlükəsizliyinin, əhalinin rifah halının yüksəldilməsinin ən öndə vəzifələrindən hesab olunmaqdadır. Bu istiqamətdə aparılan işlər böyüdükcə, inkişafda olan əhalinin sağlam və harmonik inkişafına, təhsilinə və sosial-iqtisadi vəziyətinin yüksəldilməsinə yönəldilir. Qeyd etmək lazımdır ki, gənclər cəmiyyətin dinamik aparıcı qüvvəsidir, onların əməyi intelektüal fəaliyyətin özünə məxsus formasıdır, o daim artan informasiya yüklərinin təsirinə məruz qalır. Lakin təsir edən amillər həmişə onların funksional imkanlarına adekvat olmur, onlarda bir sıra xroniki xəstəliklərin proqresivləşməsinə və hətta patoloji vəiyyətə gətirib çıxarır, bu da hərəkət aktivliyinin azalması (hipokineziya) şəraitində özünü daha kəskin biruzə verir. Hərəkət aktivliyinin azalması həddən artıq psixoloji-emosional halların artmasına, təlim və istirahət rejiminin pozulmasına şərait yaradır. Onuda qeyd etmək lazımdır ki, hipokineziya halları bir tərəfdən multipatogen amil kimi təsir göstərərək bir sıra qeyri-infeksion, xroniki xəstəliklərin inkişafına təkan verdiyi halda, digər hallarda isə hərəkət aktivliyi multi sanogen təsir göstərərək, bir çox xəstəliklərin profilaktikasında və patoloji prosseslərin korreksiyasında (xususi ilə ürək-damar və tənəffüs sistemi xəstəliklərində) uğurla tətbiq olunmaqdadır. Hərəkət aktivliyinin məhdudluğu səbəbindən əhalinin ən çox əzab çəkdiyi xəstəliklərin məhz fiziki hərəkətin müalicəvi təsirinin köməyi ilə aradan qaldırmaq olur (müalicə bədən tərbiyəsində istifadə olunan hərəkətlər) .Fiziki hərəkətlərin normal fizioloji ölçülər çərçivəsində icra olunması sağlamlığı möhkəmləndirir, orqanizimə profilaktik təsir göstərir. Ona görə də gənc nəslin fiziki tərbiyə vasitələri ilə sağlamlığının uşaqların qorunması və monitorinqinin sistematik aprarılması problemi aktual bir məsələ olaraq qalır. Tədqiqatın problemi. XXI əsrin əvvəllərindən başlayaraq dünyada və həmçinin də ölkəmizdə baş verən sosial-iqtisadi dəyişiliklər və kompyuterləşdirmə cəmiyyətin bütün təbəqələri kimi uşaq və yeniyetmələrdən də yan keçməmiş və öz kəskin təsirini onlara da göstərmişdir. Nəticədə yaranan hərəkətsizlik uşaqların həm morfofunksional vəziyyətində, bu həm də onların fiziki inkişafına, sağlamlığına da təsir edir. Morfofunksional status isə orqanizmin morfoloji və funksional xüsusiyyətlərini əks etdirir, onun quruluşunun fərdi xüsusiyyətlərini, ətraf mühitin təsiri altında dəyişilməsini (əsasən də təlim-tərbiyə mühiti), reaktivliyini və rezistentliyini müəyyən edir və bunlar da sistemogenez (P.K.Anoxin) mövgeyindən nəzərədən keçirilməlidir. Digər tərəfdən isə, təsirin polifaktorluğu nəzərə alınmalı, fərdin, şəxsiyyətin inkişaf proqramı ilə şərtlənməlidir: genetik (bioloji); sosial və ontogenetik. Bu zaman ontogenetik inkişaf genetik (bioloji) və sosial proqramın nəticəsində formalaşır. Belə yanaşma orqanizmin morfoloji və funksional vəziyyətinin parametrlərinin geniş miqyasda dəyişilməsini göstərir, cinsi, yaş və digər meyyarlara görə morfoloji tiplərə ayrılmasının vacibliyini göstərir.