Şəxsiyyətin formalaşmasında intellektual idman oyunlarından istifadənin tədqiqi.

Abstract

İnsanın intellektual inkişafı cəmiyyətin inkişafın informasiya mərhələsinə keçidinin müasir vəziyyəti kontekstində xüsusi aktuallıq qazanır. Məlumdur ki, informasiya cəmiyyətində sənaye cəmiyyətindən fərqli olaraq ağıl və bilik əsasən istehsal olunur və istehlak olunur; buna görə cəmiyyət üzvlərinin əksəriyyəti informasiya məhsulu istehsalı ilə məşğuldurlar. Buna görə də, məlumat cəmiyyətinin göstərilən konturlarında təhsil və zəka milli sərvət kateqoriyasına daxil olur və içindəki həyati fəaliyyət cəmiyyət üzvlərindən yüksək intellektual səviyyə, məlumat mədəniyyəti və yaradıcılıq fəaliyyəti tələb edir. İntellektual inkişaf hər hansı bir insan fəaliyyətinin ən vacib komponenti kimi çıxış edir. Ünsiyyət, təhsil, iş ehtiyaclarını ödəmək üçün bir insan dünyanı qavramalı, fəaliyyətin müxtəlif hissələrinə diqqət yetirməli, nə etməsi lazım olduğunu təsəvvür etməli, xatırlamalı, düşünməlidir. Buna görə bir insanın intellektual qabiliyyətləri fəaliyyətdə inkişaf edir və özləri xüsusi fəaliyyət növləridir. Alimlərin çoxsaylı müşahidələri (V.V.Davydov, T.M.Savelyev, O.I.Tirinova), psixoloqların apardıqları araşdırmalar inandırıcı şəkildə göstərdi ki, hər hansı biliklərə malik olmayan şagird, zehni fəaliyyət metodlarına yiyələnməyən uşaq, ümumiyyətlə uğursuz kateqoriyaya daxildir. Bu problemin həllində vacib istiqamətlərdən biri, hələ ibtidai siniflərdə dərketmə fəaliyyətinin, əqli keyfiyyətlərin, yaradıcı təşəbbüskarlığın və müstəqilliyin sabit idrak maraqlarının, bacarıq və bacarıqlarının formalaşması ilə əlaqəli yeniyetmələrin tam zehni inkişafını təmin edən şəraitin yaradılmasıdır, son olaraq problemləri həll etmək yollarını axtarır. Hazırda gənc nəslin cəmiyyətin bütün sahələrində yaradıcı fəaliyyətə hazırlanmasına çox diqqət yetirilir. Bu baxımdan, ölkənin fəal, təşəbbüskar, yaradıcı düşünən və mənəvi cəhətdən zəngin vətəndaşlarının şəxsiyyət kimi formalaşmasında ümumtəhsil məktəblərinin rolu vardır. Psixoloqlar insan psixikasının xüsusiyyətlərinin, ağılın təməllərinin və bütün mənəvi sferanın ortaya çıxdığını və inkişafın nəticələrinin ümumiyyətlə sonradan aşkarlanmasına baxmayaraq, əsasən məktəbəqədər və yuxarı məktəb yaşlarında formalaşdığını təsbit etmişdirlər. Psixoloq L.S.Vygotsky, yuxarı məktəb yaşlarında zəkanın intensiv inkişaf etdiyini qeyd etmişdir. Düşüncənin inkişafı, öz növbəsində, qavrayış və yaddaşın keyfiyyətcə yenidən qurulmasına gətirib çıxarır. Bütün bunlar şagirdlərin yaş səviyyələrinə görə formalaşmaqda və inkişaf etməkdə davam edir. Beləliklə, 15-17 yaşlı gənclərdə idrak və qavrayışın inkişafının ən sürətli və həcmli dövrü hesab olunur. Təməli hərtərəfli düzgün qurulmuş tədris prosesinin nəticəsi olaraq bu yaş səviyyəsi üzrə şagird kontingentidə aparılan müşahidələr göstərir ki, oyun və yarış formalarının dərsdə və dərsdənkənar məşğələlər zamanı tətbiqi onun canlı, intensiv keçməsinə, habelə bu və ya digər fəaliyyət zamanı intellektin formalaşmasına, beləliklə də dərs qarşısına qoyulmuş məqsəd və vəzifələrin reallaşmasına imkan verir. Bu səbəbdən də ümumtəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə dərslərinin və dərsdənkənar məşğələlərin təşkili zamanı idmanın oyun növləri və stolüstü intellektual oyun növlərindən istifadə şagirdlərin intellektual inkişafına müsbət təsir etdiyi üçün “Şəxsiyyətin formalaşmasında intellektual idman oyunlarından istifadənin tədqiqi” mövzusunda elmi-tədqiqat işinin məzmununu təşkil etmişdir.